حدود ۱۹۰ میلیون نفر مهاجر در سرتاسر دنیا شامل کارگران پناهندگان، پناه جویان و مهاجران دائمی وجود دارد که ۳ درصد از جمعیت جهان را تشکیل میدهند و این واقعیتی است که امروزه به عنوان یک موضوع مهم بین المللی دارای ابعاد و آثار مختلف اجتماعی، اقتصادی ،انسانی حقوقی و سیاسی میباشد کنوانسیون حمایت از حقوق مهاجران توسط مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۹۰ تصویب شد و ۱۳ سال بعد پس از تأیید و تصویب ۲۰ کشور در سال ۲۰۰۳ اجرایی گردید. حقوق مندرج در این کنوانسیون هم برای کارگران و خانواده های آنان صرف نظر از مهاجران قانونی و غیرقانونی اعمال میگردد. این مقاله به بررسی کنوانسیون مذکور و مفاد آن و موازین حمایت از حقوق کارگران مهاجر وخانواده های آنان می پردازد.
وجود حدود ۱۹۰ میلیون نفر مهاجر شامل کارگران پناهندگان، پناه جویان و مهاجران دائمی در سراسر جهان واقعیتی است که امروزه به عنوان یک موضوع مهم بین المللی از ابعاد مختلف اجتماعی ،اقتصادی ،انسانی حقوقی و سیاسی به آن نگریسته ریسته می شود. این تعداد ۳٪ از مردم دنیا را تشکیل میدهند (۱) که در کشوری غیر موطن و یا کشوری که تابعیت اولیه آن را دارند زندگی میکنند و رعایت حقوق آنها از علائق مهم بشری است. موضوع مهاجرت تقریباً به نوعی به همه کشورهای جهان مربوط می شود. امروزه کشورها با پدیده مهاجرت در شکل مهاجر پذیر مبدأ مهاجر و یا راه ترانزیت مهاجر درگیر می باشند. نه تنها تعداد مهاجران در ۴۵ سال گذشته دو برابر شده است بلکه مهاجرت غیرقانونی نیز در مرزهای بین المللی به طور فزاینده ای گسترش یافته و ابعاد جنایی پیدا کرده است. (۲) زهرا بافته و ابعاد جـ مهاجران از نظر حقوقی دارای وضعیتهای متفاوتی میباشند. مهاجرانی که به صورت قانونی در کشورها با داشتن مدارک معتبر و ثبت شده زندگی و کار میکنند، در کنار آنان مهاجرانی که فاقد مدارک مورد نیاز و معتبر میباشند نیز وجود دارند. مهاجران از نظر حقوقی دارای وضعیتهای متفاوتی میباشند. مهاجرانی که به صورت قانونی در کشورها با داشتن مدارک معتبر و ثبت شده زندگی و کار میکنند، در کنار آنان مهاجرانی که فاقد مدارک مورد نیاز و معتبر میباشند نیز وجود دارند. به اینها باید افرادی که به طور قاچاق و از طریق شبکه های بین المللی به کشورهای دیگر وارد می شوند نیز اضافه کرد.
این مهاجران از نظر جنس، نژاد، رنگ، مذهب،… تخصص و نوع کار متفاوتند و محل زندگی و کار آنان نیز تفاوتهای آشکار دارند بخشی از این مهاجران در جوامع توسعه یافته به سر می برند و دیگران در کشورهای در حال توسعه جدا از این تفاوت ها آنان انسانهایی هستند که احترام و حمایت از حقوق بشر آنها مهم است.
کنوانسیون حمایت از حقوق همه کارگران مهاجر و خانواده های آنان یک سند همه جانبه بین المللی شامل یک سلسله موازین اخلاقی و حقوقی است که به عنوان یک راهنما و انگیزه برای حمایت از حقوق مهاجران در کشورها توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۰ به تصویب رسید (۳) و با فاصله زمانی حدود ۱۳ سال از تصويب و الحاق بیست کشور در سال ۲۰۰۳ لازم الاجرا شد و در حال حاضر دارای ۳۷ عضو میباشد. البته سابقه توجه بین المللی به حمایت از کارگران مهاجر به اقدامات سازمان بین المللی کار بر میگردد که بعداً در دیگر اسناد بین المللی حقوق بشر و همچنین آن سازمان توسعه یافت. هدف از این مقاله تبیین کنوانسیون فوق می باشد که در پرتو متن آن و همچنین دیگر اسناد مرتبط ارائه میگردد این مقاله سیر کوتاهی در تاریخچه تدوین کنوانسیون خواهد داشت که بعد از آن شرح مختصری از موازین حمایت از حقوق کارگران مهاجر و خانواده های آنان ارائه می شود بخشی نیز به سازوکارهای اجرایی آن اختصاص دارد. همچنین چگونگی الحاق کشورها به کنوانسیون و مشکلات پیش رو مطرح میگردد مقاله با نتیجه گیری به پایان میرسد.
تاریخچه تدوین و محتوای کنوانسیون
از اواخر دهه هفتاد با گسترش : با گسترش تعداد کارگران مهاجر، موضوع تدوین کنوانسیونی در ملل متحد برای حمایت از حقوق کارگران مهاجر و خانواده های آنان مطرح و گروه کاری توسط کمیته سوم مجمع عمومی ملل متحد تشکیل شد رئیس گروه کار کنوانسیون در نوامبر ۱۹۸۰ در ارتباط با فعالیت گروه کار گزارشی داد که مبتنی بر تبادل آرای مقدماتی درباره حقوق اولیه کارگران مهاجر و خانواده های آنان و موضوعات اساسی که باید در کنوانسیون باشد را در بر میگرفت. وی اظهار داشت که کار تدوین کنوانسیون طولانی است و گزارشات و همچنین اسناد بین المللی حقوق بشر در ارتباط با تمایزات مرتبط به بهره وری از حقوق ویژه افراد دارای تابعیت کشورها و افراد غیر شهروند مورد بررسی قرار گرفته است این گروه کار با مشارکت سازمان بین المللی کار فعالیت میکرد. (۵) در دسامبر ۱۹۸۰ مجمع عمومی قطعنامه ای صادرکرد که براساس آن تصمیم گرفت که گروه کار جلسات خود را دو هفته پس از شورای اقتصادى اجتماعی در آوریل ۱۹۸۱ برای تدوین کنوانسیون تشکیل دهد. این قطعنامه از دبیرکل درخواست نمود که در ارتباط با گزارش رئیس گروه کار مکاتباتی با دولت ها و سازمانها و ارکان با صلاحیت ملل متحد داشته باشد تا آنان قادر باشند در جریان کار گروه قرار گیرند. در تصویب این قطعنامه که نقش مهمی در ادامه فعالیت کارگروه داشت نظرات موافق مخالفی وجود داشت نمایندگان نیوزلند و ایالات متحده آمریکا گفتند که آنها نیازی به تدوین کنوانسیون جدیدی نمیبینند و اگر نیازی هست باید در چارچوب سازمان بین المللی کار باشد. دیدگاهی که توسط هلند نیز ارائه شد. در عین حال ایالات متحده ابراز تأسف کرد که در متن اولیه به کشورهای مبدأ اشاره نشده است در حالی که مسؤولیت اصلی را در حمایت از کارگران مهاجر و خانوادههای آنان به عهده دارند این دولتها به علاوه فرانسه و انگلستان همچنین درخواست کردند که نظرات کارگزاریهای تخصصی نیز در این زمینه دیده شود. در طول سال ۱۹۸۱ جلسات مکرر برای تدوین کنوانسیون برگزار شد و طرح اولیه که توسط ،الجزائر، باربادوس ،مصر، مکزیک ،پاکستان ترکیه و یوگسلاوی داده شده بود را مورد بررسی قرار داد. در عین حال طرحهایی نیز برای چارچوب کنوانسیون توسط فنلاند، یونان، ایتالیا، نروژ، پرتغال، اسپانیا و سوئد داده شد. فعالیت گروه کار از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۸ در جلسات عادی و فوق العاده ادامه داشت ودر هر کدام از سالها بخشهایی از ۹ بخش کنوانسیون مورد بحث قرار گرفت. در نهایت کنوانسیون در ۱۸ دسامبر ۱۹۹۰ توسط مجموع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد و برای امضا و الحاق کشورها نزد دبیرکل ملل متحد به امانت گذارده شد. این کنوانسیون پس از الحاق ۲۰ کشور در زمان طولانی پس از ۱۳ سال لازم الاجرا شد و در حال حاضر ۳۷ کشور عضو آن هستند. این کنوانسیون دارای مقدمه و ۹ بخش میباشد بخشهای کنوانسیون هر کدام از موارد زیر را پوشش میدهند
. ۱) گستره و تعاریف
۲) عدم تبعیض با توجه به حقوق
۳) حقوق بشر کلیه کارگران و اعضای خانواده های آنان؛
۴) دیگر حقوق کارگران و اعضای خانواده که در وضعیت عادی به . بودند و دارای
مدارک می باشند؛
۵) تمهیدات قابل اجرا به گروه خاص کارگران و اعضای خانواده آنها
حمایت مؤثر، منصفانه با شرابط انسانی و قانونی در ارتباط با مهاجرت بین المللی.۶
کارگران و خانواده های آنان؛
۷)اجرای کنوانسیون؛
. ۸)تمهیدات کلی؛
. ۹)تمهیدات نهایی؛
به طور کلی می توان گفت که هدف اولیه کنوانسیون حمایت از کارگران مهاجر و خانواده های آنان به عنوان یک جمعیت خاص آسیب پذیر تحت استثمار و نقض حقوق بشر می باشد. بر اساس ماده ۱ کنوانسیون به تمام کارگران مهاجر و خانواده های آنان بدون توجه به هرگونه تبعیض مانند ،جنس ،نژاد ،رنگ ،زبان مذهب و یا اعتقاد سیاسی و یا دیگر ملی قومی، ریشه اجتماعی ،ملیت سن، وضعیت اقتصادی مالکیت وضعیت خانوادگی تولد و یا دیگر وضعیت ها قابل اجراست و در برگیرنده حمایت از حقوق تمام کارگران و خانواده های آنان در دوره کامل مهاجرت که شامل تدارک برای مهاجرت ،حرکت ترانزیت و دوره اقامت و فعالیت فرد در کشور محل اشتغال و همچنین بازگشت به دولت مبدأ و یا محل سکونت خود می باشد.
نکته آنکه کنوانسیون در ماده ۲ کارگران مهاجر را تعریف و ۷ طبقه کارگر مهاجر را بر می شمارد. حقوق مندرج در کنوانسیون را میتوان تحت دو دسته اصلی بیان کرد: ۱. حقوق بشر کارگران مهاجر و اعضای خانواده آنان قابل اجرا به تمام کارگران اعم از قانونی با مدرک و یا غیر قانونی و بدون مدرک ۲. دیگر حقوق کارگران مهاجر و اعضای خانواده های آنان که تنها قابل اجرا به کارگران مهاجر در وضعیت عادی قانونی است.
لازم به ذکر است که کنوانسیون پیشنهاد جدیدی برای حقوق بشر کارگران مهاجر نمی دهد. بخش سوم کنوانسیون در حقیقت تکراری از حقوق اساسی بشر است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاقین حقوق مدنی و سیاسی اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی آمده است.
همواره این سؤال نیز وجود داشته است که چرا حقوق این افراد موضوع یک معاهده دیگر حقوق بشر شده است در حقیقت کنوانسیون در جستجوی جلب توجه جامعه بین المللی برای وضعیت غیرانسانی کارگران مهاجر و خانواده های آنان در کشورهای دیگر است. در حالی که در برخی از کشورها مهاجران قادر در هستند که بدون مشکل کار کنند ولیکن ده ها میلیون نفر از مهاجران رنگین پوست در شرایط بد کار به سر می برند و ماه ها و حتی سالها دستمزد آنها پرداخت نمی شود تفاوت و شکاف بین حقوق کار و وضعیت واقعی تعداد زیادی از کارگران را در مواجهه با قاچاق کار اجباری و دیگر اشکال آزار فیزیکی و روحی قرار می دهد. کنوانسیون دارای ۹۱ ماده میباشد که به نظر میرسد مطول ترین معاهده حقوق بشری ملل متحد است که به بیان یک سلسله آزادیهای اساسی برای کارگران مهاجر و خانواده های آنان می پردازد آزادی ترک و ورود به دولت مبدأ، حق حیات حق جلوگیری از مـواجــه تنبیه آمیز، شکنجه و تخفیف حیثیت ،انسانی آزادی ،مذهب وجدان حق بیان عقاید آزاد، حق مالكيت، عدم بازداشت خردسرانه و غيره، كنوانيون جاياء خاص براى تأمين عدالت قانونمند براى كارران قائل است (مواد ٢٠.ع١).
برابرى با دير افراد شهروند، استفاده از حقوق كار، بيمهها اجتماعى، التقال درآمدها ازجمله حقوق أمده در كتوانسيون است. حق انتقال درامد و سرمايه كه در ماده ٣٢ كنوانسيون أمده يكى از تمهدات ميم كتوانيون است كه برى كشورهاى مبدأ نيز از اهميت برحوردار است، كشورهاى مبدأ مانند فيليين، هند، سرى لانكا، بنكلادش و اندونزى از وجه ارسالى كارگران مهاجر سود بسيار مى برند.
ازجمله حقوق دير حق اطلاعات، حق مرخصى، ازادى رفت و آمد، دسترسى به خدمات اموزشى، شغلى و اجتماعى، بهداشتى، زندى فرهنى، بيمه بيكار،خدمات بيكارى ازجمله حقوق مدرج در كنوانسيون مى ياشد. يكى از مشخصات ايز كوانسيون، خدمات شناسايى مشكلات انسانى مهاجران غيرقانونى در كشورهاست. در حالى كه در مقدمه كنوانسيون براى جلكيرى و محو مهاجرت غيرقانونى مواردى آمده أست و خواهان انـجام أعمال مقتضى براى پايان آن أست وليكن حقوق بنبادين اين كاركران نيز بايد توسط كنوانيون رعايت شودكه طى موارد م آمده است
